Fit to 55: Naar een klimaatneutraal Europa – juridische introductie

Intro

De klimaatopwarming blijft de gemoederen in beroering brengen. In het nazog van de klimaatovereenkomst van Parijs, wordt op 28 juni 2021 de Europese klimaatwet goedgekeurd. De Europese Unie wil tegen 2050 het eerste continent zijn dat volledig klimaatneutraal is. Om deze uitdaging te laten slagen, pakt de Europese Commissie op 14 juli 2021 uit met het fit to 55 pakket, waarbij zij de Europese lidstaten tegen 2030 reeds strengere verplichtingen wenst op te leggen. Tegen 2030 wenst zij dat de netto-uitstoot van broeikasgassen verminderd is met 55% in vergelijking met het referentiejaar 1990.

Wat is de Green Deal?

Het idee van een een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen werd voor het eerst vormgegeven in de klimaatovereenkomst van Parijs van 2015. In navolging hiervan riep de Europese Raad de Europese Commissie op om de klimaatverandering drastisch aan te pakken en in 2019 stelde de Europese Commissie voor het eerst de klimaatneutraliteit voorop. Op 11 december 2019 publiceerde de Europese Commissie een mededeling over de Europese Green Deal, die vervolgens werd voorgelegd aan de Europese Raad van 12 december 2019. Tijdens de Europese Raad van 10-11 december 2020 werd de Green Deal ook formeel goedgekeurd door de EU-leiders.

De Green Deal zoals voorgesteld door de Europese Commissie houdt in dat de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 minstens 55% dient te dalen in vergelijking met de uitstoot van broeikasgassen in 1990. Het ultieme doel is dat er in 2050 een netto-nul uitstoot van broeikasgassen plaatsvindt. Dit betekent dat alle nog uit te stoten broeikasgassen tegen dan moeten worden gecompenseerd door koolstofopname. Dit betekent ook dat de economische groei dient losgekoppeld te worden van het aansnijden van (nieuwe) hulpbronnen zoals mineralen, bossen, water en lucht. Het doel is om de klimaatopwarming te beperken tot 1,5°C.

Met de Green Deal gaat de EU hiertoe inzetten op:

- Zuinig energieverbruik, gezonde bodem en biodiversiteit

- De promotie van een lineaire naar een circulaire economie

- Baanbrekende groene technologische innovatie

- Renovatie en energie-efficiënt maken van gebouwen

- Gezond en betaalbaar voedsel

- Groene jobs

- Meer openbaar vervoer

- En tegelijkertijd een wereldwijd concurrerende en flexibele industrie

Hiertoe dienen de bestaande Europese richtlijnen en verordeningen aangepast te worden. De Europese Commissie heeft op 14 juli 2021 een pakket aan maatregelen voorgelegd aan de Europese Raad inzake:

• De EU-regeling voor de emissiehandel (EU-ETS)

• De verdeling van de inspanningen tussen de lidstaten voor de reductiedoelstellingen in sectoren die niet onder het EU-ETS vallen

• De opname van broeikasgasemissies en -verwijderingen door landgebruik, verandering in landgebruik en bosbouw (LULUCF)

• Hernieuwbare energie

• Energie-efficiëntie

• De uitrol van infrastructuur voor alternatieve brandstoffen

• De vaststelling van CO2-emissienormen voor auto's en bestelwagens

• De energiebelasting

De klimaatwet

De klimaatwet is de wettelijke verankering van de Green Deal. Het legt enkel rechtstreekse verplichtingen op aan de lidstaten, niet aan de burgers of bedrijven. De overheden moeten een klimaatbeleid uitwerken dat de broeikasgasemissies vermindert. De wet bevat de bindende doelstelling om tegen 2030 de nettobroeikasgasemissies met minstens 55% te verminderen.

De lidstaten worden allen verplicht een nationaal adviesorgaan voor het klimaat op te richten. Deze zullen deskundig advies inzake het klimaatbeleid aan de bevoegde nationale instanties dienen te verstrekken. Op 30 september 2030 en nadien om de 5 jaar, zal de Europese Commissie een eerste evaluatie doen van de vooruitgang zowel op het niveau van de EU, als op nationaal niveau.

De Klimaatwet legt tot slot op dat er op Europees niveau ook een Europese wetenschappelijke adviesraad inzake klimaatverandering dient opgericht te worden. Deze adviesraad zal als referentie dienen voor de EU inzake wetenschappelijke kennis over klimaatverandering. Het dient onder andere om toekomstige verdere acties in kaart te brengen die bijkomend nodig zullen zijn om de klimaatneutraliteit te bereiken. De verslagen zullen openbaar worden gemaakt.

FIT to 55 en de verdere inwerkingtreding van de nieuwe verplichtingen

Met de FIT to 55 worden bestaande richtlijnen aangepast en nieuwe voorstellen in het leven geroepen. Op 14 juli 2021 is enkel de aftrap van dit wetgevend proces gegeven door de Europese Commissie. Als verdragsrechtelijke basis voor de aanpassingen aan de richtlijnen en verordeningen neemt zij artikelen 190, 191 en 192 VWEU. Deze artikelen verwijzen naar de gewone wetgevingsprocedure zoals vervat in artikel 294 VWEU waarin de driehoeksverhouding tussen de Europese Commissie, de Europese Raad en het Europees Parlement is vastgelegd.

De volgende procedurele stappen dienen nog te worden doorlopen alvorens de voorgestelde aanpassingen zullen leiden tot werkelijke aanpassingen. Op heden heeft de Europese Commissie o.b.v. haar initiatiefrecht de voorstellen ingediend bij de Europese Raad.

Er zal eerst een eerste lezing plaatsvinden in het Europees Parlement. Hierbij wordt een standpunt ingenomen over het voorstel, dat het Europees Parlement bij gewone meerderheid dient aan te nemen. Hierna vindt een eerste lezing plaats bij de Europese Raad. De Raad dient het voorstel van het Europees Parlement goed te keuren bij gekwalificeerde meerderheid. Indien de Europese Raad het standpunt niet goedkeurt, start het proces om een tweede lezing bij het Europees Parlement te doen plaatsvinden op.

In het geval van een dergelijke tweede lezing kan het Europees Parlement het standpunt van de Europese Raad binnen de drie maanden aannemen, verwerpen of amenderen. Voor de goedkeuring, het verwerpen of het amenderen volstaat opnieuw een gewone meerderheid. De Europese Raad zal hierna de door het Europees Parlement geamendeerde tekst al dan niet kunnen goedkeuren bij gekwalificeerde meerderheid. Er is eenparigheid van stemmen vereist indien het amendementen betreft waarover de Commissie een negatief advies heeft uitgebracht. Indien er geen akkoord over de voorstellen wordt bereikt, wordt door de voorzitter van de Raad een bemiddelingscomité samengeroepen. Deze is paritair samengesteld uit leden van de Raad en het Europees Parlement en wordt bijgestaan door de Commissie. Het comité dient binnen 6 weken een tekst op te stellen.

Het wetgevingsbesluit komt tot stand indien de geamendeerde tekst in het Europees Parlement en de Europese Raad resp. met gewone meerderheid en gekwalificeerde meerderheid is aanvaard.

Samenvatting voorstellen van de Europese Commissie

De EU-regeling voor de emissiehandel (EU-ETS): Via het systeem van emissiehandel wordt er een prijs op koolstof gezet. Sinds 2005 bestaat er een plafond op de totale jaarlijkse uitstoot van broeikasgassen op bedrijven die onderworpen zijn aan het emissiehandelssysteem. Indien een bedrijf boven het voorziene plafond uitstoot, zal het een boete dienen te betalen of emissierechten dienen te kopen van een bedrijf dat onder het emissieplafond is kunnen blijven. Een bedrijf dat onder het gealloceerde emissieplafond zit, kan de overige emissierechten bewaren voor het volgend jaar of verkopen aan een andere uitstoter. De commissie heeft voorgesteld om het emissieplafond nog verder te verlagen, de gratis emissierechten voor de luchtvaart af te schaffen en om de emissierechten van de scheepvaart op te nemen in het EU-ETS.

Hernieuwbare energie richtlijn: De energiesector is voor meer dan 75% verantwoordelijk voor de uitstoot van broeikasgassen. De Europese Commissie streeft naar een energiesysteem waarbij de opwekking van elektriciteit uit hernieuwbare bronnen wordt vergemakkelijkt. Verschillende sectoren worden maatregelen opgelegd om het streefcijfer van 40% hernieuwbare energie te behalen tegen 2030.

De EU-bosstrategie: De Europese bossen dienen te worden aangepast aan nieuwe en extremere weersomstandigheden. De bosstrategie heeft als doel de kwantiteit en kwaliteit van de bossen in de EU te verbeteren en de bescherming, het herstel en het weerstandsvermogen ervan te versterken. De Commissie wil tegen 2030 bijkomend drie miljard bomen hebben geplant.

Landgebruik, bosbouw en landbouw: Elke lidstaat is verplicht om ervoor te zorgen dat er een balans is tussen de CO2 uitstoot van landgebruik en de verantwoorde verwijdering van CO2 uit de atmosfeer. De maatregelen zijn van toepasing op alle vormen van landgebruik. De Commissie wil een nieuw EU-streefcijfer voor koolstofverwijdering door natuurlijke putten, dat overeenkomt met 310 miljoen ton CO2-emissies tegen 2030. Lidstaten zijn verplicht hun koolstofputten te onderhouden en uit te breiden.

Energie-efficiëntierichtlijn: De Commissie heeft een meer ambitieus bindend streefcijfer om het energieverbruik te reduceren. Zowel het primaire als finale energieverbruik wordt verhoogd tot resp. 39 % en 36%. De overheidssector zal worden verplicht jaarlijks 3% van zijn gebouwen te renoveren om de renovatiegolf aan te wakkeren. Dit zou de energiearmoede moeten verhelpen volgens de Europese Commissie, onder meer omdat de energiekosten voor huishoudens hierdoor dalen en de levenskwaliteit wordt verhoogd.

Energie taxatierichtlijn: De Commissie wil de belasting van energieproducten in overeenstemming brengen met het energie- en klimaatbeleid van de EU om groene technologieën te bevorderen.

Koolstofgrenscorrectiemechanisme: Deze nieuw voorgestelde maatregel dient om het risico op koolstoflekkage te beperken. De Commissie wil een koolstofprijs opleggen aan de invoer van bepaalde producten buiten de EU. De Green Deal houdt namelijk het gevaar in dat ondernemingen hun productie gaan verhuizen naar landen die minder streng zijn voor emissies met als gevolg dat de totale emissies niet afnemen.

Infrastructuur voor alternatieve brandstoffen: Aan de lidstaten wordt opgelegd om op reguliere afstanden oplaad- en tankpunten op te richten langs de grote snelwegen. Tegen 2030 en 2035 dient de gemiddelde uitstoot van nieuwe wagens met 55% resp. 100% te zijn gedaald. De geregistreerde nieuwe auto’s zullen vanaf 2035 emissievrij dienen te zijn.

ReFuel Luchtvaart-intitiatief: De brandstofleveranciers zijn verplicht op grote Europese luchthavens de vliegtuigbrandstof te mengen met duurzame vliegtuigbrandstoffen.

FuelEU Maritime-initiatief: Het gebruik van duurzame maritieme brandstoffen zal worden aangescherpt door een bovengrens te stellen op de broeikasgasinhoud van de energie die wordt gebruikt door schepen op de Europese havens.

De Coninck advocatenkantoor is een Belgisch advocatenkantoor dat actief is in de milieu- en energiesector. Indien u meer informatie wenst over het Europese FIT to 55 pakket, neem dan zeker contact op met jeroen@dc-advocaten.be. Met dank aan Margot Dehaen, rechtenstudent